Εκείνο το πρωινό η στάση στους Κομιτάδες ήταν αναπόφευκτη. Ο μοναδικός δρόμος του μικρού χωριού απλωνόταν έρημος μπροστά μου∙ ψυχή δεν συνάντησα, κι όμως η παρουσία των ταλαιπωρημένων υπάρξεων του παρελθόντος έμοιαζε να πλανιέται ακόμη στην ατμόσφαιρα. Η μυρωδιά της κρητικής γης και των βοτάνων με τύλιγε, λες και μ’ έσπρωχνε να βιώσω ξανά εκείνο το χαμένο παρόν. Τα παμπάλαια σπίτια, με τη σφραγίδα της κρητικής τεχνοτροπίας, καθήλωναν το βλέμμα∙ και η φαντασία, παίρνοντας φτερά, πετούσε στο χθες της λεβεντιάς και των μυστικών του τόπου.
Απορίες πολλές στριφογύριζαν στο μυαλό μου. Κάθε μονοπάτι που διέκοπτε τη ματιά γινόταν αφορμή για μια μικρή έρευνα, μια ολιγόλεπτη αναζήτηση στο άγνωστο. Χαιρόμουν την παρουσία μου εκεί, σαν να είχα βρει για λίγο ένα καταφύγιο. Μα κοιτάζοντας με ακρίβεια τα απομεινάρια του παλιού οικισμού, ένιωσα να αναδύονται μέσα μου και οι προσωπικές μου εμμονές. Σκέφτηκα πως, αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, τότε είμαι ευτυχής που βρίσκομαι στους Κομιτάδες.
Ο φίλος μου ο Γιώργης θα με περίμενε στο Πατσιανό. Έτσι έπρεπε να βιαστώ. Πριν φύγω, ατένισα την εκκλησία του Αφέντη Χριστού—τι όνομα, αλήθεια!—κι έκανα το σταυρό μου. Δεήθηκα για λίγες στιγμές, για εκείνο που λαχταρούσε η ψυχή μου, και πήρα την πορεία προς τα ανατολικά του χωριού. Τα μέρη για στάσεις ήταν πολλά, και το καθένα φαινόταν ικανό να μου ψιθυρίσει μια απάντηση στις αναρίθμητες ερωτήσεις μου. Μα ο φίλος με περίμενε στη διασταύρωση και φυσικά δεν ήθελα να χάσω την ευκαιρία να προλάβω ανοιχτό το μοναστήρι κοντά στον Κουρταλιώτη ποταμό. Εκεί, είχα κι άλλα να ρωτήσω∙ κι ας ήξερα πως οι απαντήσεις που θα λάβαινα, ίσως να ήταν λίγες.
Στους Κομιτάδες το διάβα μου με είχε οδηγήσει σ΄ ένα μονοπάτι..........Το μονοπάτι άρχισε να στενεύει, κι ο ήλιος, ξεπροβάλλοντας μέσα από τις χαράδρες, έριχνε χρυσές αιχμές πάνω στις πέτρες. Η σιωπή του χωριού με ακολουθούσε, σαν ψίθυρος που δεν έβρισκε λέξεις. Ένα σπασμένο παραθύρι με κοίταξε σαν μάτι ξεχασμένο, γεμάτο ιστορίες που δεν ειπώθηκαν. Το βήμα μου βάραινε και συνάμα ελάφραινε, σαν να περπατούσα σε χώμα ιερό, που κρατούσε ακόμη τα ίχνη των παλιών λεβέντηδων.
Ένιωθα πως...........Μυρωδιά θυμαριού και ρίγανης με τυλίγει, σαν θυμίαμα αρχαίου ναού. Ο νους μου ταξιδεύει πίσω, σε μέρες φωτιάς και αίματος, τότε που τούτοι οι λόφοι έγιναν καταφύγιο και σταυροδρόμι μοίρας. Σκέφτομαι πως κάθε βράχος, κάθε κορμός ελιάς, κρύβει μέσα του μια μαρτυρία. Κι εγώ, ένας περαστικός και ταπεινός προσκυνητής, αναζητώ σε αυτά τα ερείπια τη σιωπηλή τους διδασκαλία.
Κι έτσι, προχωρώντας, ένιωσα πως δεν ήμουν πια μόνος. Οι σκιές των προγόνων βάδιζαν δίπλα μου, οι ψυχές εκείνων που κάποτε αγωνίστηκαν σ’ αυτά τα μέρη με συντρόφευαν αθέατα. Κάθε βήμα μου έμοιαζε προσευχή, κάθε αναπνοή μου υπόσχεση πως η μνήμη δεν θα σβήσει. Το φως του πρωινού άρχισε να πλημμυρίζει την κοιλάδα και μέσα μου φούντωνε η βεβαιότητα πως οι απαντήσεις που ζητούσα δεν βρίσκονταν στις λέξεις, αλλά στη σιωπή που με τύλιγε. Γιατί η αληθινή διδασκαλία του τόπου αυτού ήταν η λεβεντιά της σιωπής και η αθάνατη δύναμη της μνήμης.
Καθώς έφευγα από εκεί κι ανατέμνοντας το χρόνο, ναι το χρόνο, θυμήθηκα τους στίχους του Γκάτσου.....
Πάει ο καιρός, πάει ο καιρός
που ήταν ο κόσμος δροσερός
και κάθε αυγή ξεκινούσε μια πηγή
για να ποτίσει όλη τη γη
Ήρθανε νύχτες και βροχές
και χειμωνιάσαν οι ψυχές
και στο βαθύ το σκοτάδι έχει σταθεί
ένα παιδί να ζεσταθεί!!!!
Αντιθέσεις...
Ο δρόμος οδηγεί ανατολικά....
Κρητική τεχνοτροπία της πόρτας.
Ο δρόμος του χωριού.
Προβληματισμοί μου
Αριστερά ψηλά στο βουνό ο δρόμος
για την Ίμπρο.
